Το βρογχικό άσθμα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος των αεραγωγών που οδηγεί σε στένωση των βρόγχων λόγω σύσπασης των μυών των τοιχωμάτων τους και υπερπαραγωγής βλέννης .Υπολογίζεται ότι 300 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από βρογχικό άσθμα με διαφορετικό ποσοστό από χώρα σε χώρα ενώ στην Ελλάδα πάσχει το 8,6 % του γενικού πληθυσμού.
Διακρίνεται σε:
- Ενδογενές: που εμφανίζεται κυρίως στα 20-40 έτη με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες, έχει συνήθως σοβαρότερη πορεία και μπορεί να σχετίζεται με την συνύπαρξη ρινικών πολυπόδων και ευαισθησίας στη λήψη ασπιρίνης.
- Εξωγενές ή αλλεργικό βρογχικό άσθμα: αφορά στο 90 % του παιδικού βρογχικού άσθματος, σχετίζεται με την κληρονομικότητα και έχει πολύ καλύτερη έκβαση σε βάθος χρόνου. Τα 2/3 του παιδικού άσθματος υποστρέφονται στην εφηβική ηλικία και το 1/3 αυτών επανεμφανίζεται στην ενήλικη ζωή.
- Άσκησης: εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της άσκησης
- Επαγγελματικό: αποτελεί το 15% των κρουσμάτων άσθματος και προκαλείται από υλικά στο χώρο εργασίας (ξυλουργοί, κομμωτές, χημική βιομηχανία κοκ).
- Νυκτερινό: σχετιζόμενο με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, ορμονικούς παράγοντες.
Τα συμπτώματα του άσθματος είναι βήχας, συριγμός (γατάκια) ιδίως κατά τις νυκτερινές ώρες ή τις πρώτες πρωινές, σφίξιμο στο θώρακα, δύσπνοια και κόπωση. Μπορούν να υποχωρούν αυτόματα ή μόνο μετά από θεραπεία, ενώ παρουσιάζουν διακύμανση ως προς τον χρόνο εμφάνισης, την ένταση και τη συχνότητα τους και μπορεί να έχουν εποχικό χαρακτήρα ή να παρουσιάζονται όλο το χρόνο.
Η διάγνωση του βρογχικού άσθματος σε 5 βήματα
- Συμβατό ιστορικό που θέτει την υποψία βάσει συμπτωματολογίας, της εμφάνισης του υπό συνθήκες, την διακύμανση του, τους πιθανούς εκλυτικούς παράγοντες ή τη συνύπαρξη αλλεργικής ρινίτιδας, ρινικών πολυπόδων, ατοπίας.
- Σπιρομέτρηση. Πρόκειται για εξέταση ανώδυνη εύκολη για ηλικίες άνω των 5 ετών με την οποία εκτιμάται η αναπνευστική λειτουργία και τεκμηριώνεται η αναστρεψιμότητα της FEV1 12% μετά την βρογχοδιαστολή ή 200 ml αύξησης της. Εναλλακτικά, χρησιμοποιείται η μέτρηση της μέγιστης εκπνευστικής ροής PEF που γίνεται με τη χρήση ροομέτρου. Μπορεί να πραγματοποιηθεί και στο σπίτι από τον ίδιο τον ασθενή για την εκτίμηση της διακύμανσης της ροής αέρα PEFR στην βίαιη εκπνοή και τη σοβαρότητα του άσθματος.
- Δοκιμασίες πρόκλησης αντιδραστικότητας αεραγωγών. Εφαρμόζονται σε ασθενείς με συμβατή κλινική εικόνα, αλλά φυσιολογική αναπνευστική λειτουργικότητα. Κατά τις δοκιμασίες αυτές, εκτιμάται η απάντηση των αεραγωγών μετά έκθεση σε μεταχολίνη, ισταμίνη, μαννιτόλη ή και ψυχρό αέρα.
- Αλλεργικές δοκιμασίες (ειδικά IGE RAST,SKIN PRICK TEST), όταν τίθεται η υποψία ευαισθησίας σε αλλεργικούς παράγοντες.
- Έλεγχος συνύπαρξης με τις εξής καταστάσεις:
– Νόσους ανωτέρων αεραγωγών (παραρινοκολπίτιδα, αλλεργική ρινίτιδα κ.ο.κ.),
– Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Πολύ σημαντικός ο διαχωρισμός της αλληλοεπικάλυψης (overlap) ΧΑΠ και βρογχικού άσθματος, διότι η πρόγνωση είναι βαρύτερη.
– Γαστροοισοφαγική παλινδρόμιση. Το άσθμα μπορεί να προκαλέσει ΓΟΠ λόγω των μεταβολών της ενδοθωρακικής πίεσης από την απόφραξη ή λόγω κάποιων αντιασθματικών φαρμάκων και αμφίδρομα η ΓΟΠ μπορεί να προκαλέσει σύσπαση βρόγχων νευρογενώς ή λόγω φλεγμονής. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών αναφέρει συμπτωματολογία ΓΟΠ.
– Σύνδρομο Απνοιών – Υποπνοιών κατά την διάρκεια του ύπνου.
– Παχυσαρκία και άσθμα που αποτελεί ξεχωριστή οντότητα με αυξημένη συστηματική φλεγμονή και αντίσταση στην αντιασθματική αγωγή.
– Ψυχικές διαταραχές όπως άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές πανικού επίσης συνυπάρχουν συχνά είτε ως συνέπεια είτε ως παράγοντας πρόκλησης ασθματικών κρίσεων. Αυτή η κατηγορία ασθενών μπορεί να μην αξιολογεί ορθά τα συμπτώματα της και η ρύθμιση της νόσου να αποτελεί πρόβλημα.
– Στην Τρίτη Ηλικία επίσης η καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να μιμείται βρογχικό άσθμα και πρέπει να γίνεται επίσης σωστή διάγνωση.
Σταδιοποίηση άσθματος
Οι επαγγελματίες στον τομέα της υγείας χρησιμοποιούμε τον όρο έλεγχος του βρογχικού άσθματος για να αναφερθούμε στην διαχείριση των συμπτωμάτων της νόσου και τον όρο σοβαρότητα της νόσου για να περιγράψουμε τη δυσκολία μας να ελέγξουμε τη νόσο.
Με βάση λοιπόν τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για το άσθμα (CLOBAL INITIATIVE FOR ASTHMA, GINA) το άσθμα ταξινομείται σε ελεγχόμενο άσθμα, μερικώς ελεγχόμενο άσθμα και μη ελεγχόμενο άσθμα, ανάλογα με το επίπεδο των συμπτωμάτων.
Στόχοι μετά τη διάγνωση του άσθματος και τη σταδιοποίηση είναι η επίτευξη του ελέγχου των συμπτωμάτων και η βελτιστοποίηση της ποιότητας ζωής σε βαθμό ώστε να έχουμε μια φυσιολογική καθημερινότητα με δύο βήματα: την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και την αποφυγή εκλυτικών παραγόντων όπως είναι: α) Tο κάπνισμα (ενεργητικό ή παθητικό) το οποίο θεωρείται υπεύθυνο για την ανάπτυξη βρογχικής υπεραντιδραστικότητας, για την επιδείνωση της αναπνευστικής λειτουργίας και αυξάνει τον κίνδυνο απόκτησης σοβαρού άσθματος, β) Η έκθεση σε αερομεταφερόμενα αλλεργιογόνα (σκόνη, γύρεις, τρίχωμα ζώων, υγρασία) σε ατοπικά άτομα, τα υψηλά επίπεδα ρύπων και οι λοιμώξεις του αναπνευστικού ιδίως οι ιογενείς. Η ατοπία συχνά επηρεάζει την αντίδραση ενός ασθενούς στις ιώσεις και αντίστοιχα οι ιογενείς λοιμώξεις είναι υπεύθυνες για την ανάπτυξη βρογχικής υπεραντιδραστικότητας. Αντιγριπικός εμβολιασμός πρέπει να γίνεται κάθε φθινόπωρο όταν γίνεται χρήση εισπνεομένων φαρμάκων και αντενδείκνυται μόνο αν υπάρχει αλλεργία στο αυγό ή κάποια άλλα συστατικά του εμβολίου. Εκτός από τις ιογενείς λοιμώξεις εμπλέκονται κι άλλοι λοιμογόνοι παράγοντες όπως Mycoplasma Pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, μύκητες κ.ο.κ.
Αντιμετώπιση βρογχικού άσθματος και νεότερες θεραπείες
Κάθε ασθενής χρειάζεται εξατομικευμένη θεραπευτική αντιμετώπιση από ειδικό ιατρό, τον Πνευμονολόγο, διότι όπως προαναφέρθηκε η συμπτωματολογία, η συχνότητα εμφάνισης και η βαρύτητα της νόσου διαφέρει μεταξύ των ασθενών. Η θεραπεία του άσθματος περιλαμβάνει
- Ανακουφιστικά φάρμακα, ήτοι β2 διεγέρτες ή και αντιχολινεργικά ταχείας έναρξης δράσης και βραχείας διάρκειας δράσης (4-6 ώρες).
- Ρυθμιστικά φάρμακα. Τα φάρμακα αυτά έχουν σαν σκοπό την πρόληψη εμφάνισης συμπτωματολογίας και παροξυσμών μέσω της εξάλειψης ή μείωσης της φλεγμονής των αεραγωγών. Χορηγούνται 1-2 φορές την ημέρα και είναι τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή με ή χωρίς εισπνεόμενους β2 διεγέρτες μακράς διάρκειας. Εναλλακτικά ή συμπληρωματικά φάρμακα είναι τα εισπνεόμενα αντιχολινεργικά, το αντιλευκοτριένιο μοντελουκάστη, η θεοφυλλίνη , η χορήγηση συστηματικών κορτικοστεροειδών σε παροξυσμούς για μικρά χρονικά διαστήματα.
- Τα τελευταία χρόνια μπήκαν στην θεραπευτική μας φαρέτρα νεότεροι θεραπευτικοί παράγοντες τα Μονοκλωνικά Αντισώματα, για το σοβαρό, επίμονο, μη ελεγχόμενο αλλεργικό βρογχικό άσθμα, όπως είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα εναντίον της IGE ανοσφαιρίνης (OMALIZUMAB) που χορηγείται 1-2 φορές το μήνα υποδορίως και για το σοβαρό ηωσινοφιλικό άσθμα οι αναστολείς της IL-5 (MEPOLIZUMAB & BENRALIZUMAB) ανά μήνα ή δίμηνο υποδορίως με εκπληκτικά αποτελέσματα.
- Συμπληρωματικά, συστήνεται δίαιτα πλούσια σε λαχανικά και φρούτα και σε κάποιους συστήνεται αποφυγή τροφών (πχ γάλα, αυγά, ψάρια, θαλασσινά, ξηροί καρποί, συντηρητικά) που λόγω αλλεργιών ενδεχομένως να επιδεινώσουν το άσθμα.
- Η απώλεια βάρους σε υπέρβαρα – παχύσαρκα άτομα βελτιώνει σημαντικά την αναπνευστική λειτουργία και τον έλεγχο του άσθματος όπως και η ένταξη της τακτικής άσκησης στην καθημερινότητα των ασθενών.
Βρογχικό άσθμα και COVID-19
Οι ασθενείς με μέτριο και σοβαρό βρογχικό άσθμα ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες για νόσηση από κορωνοϊό. Όπως οποιαδήποτε ιογενής λοίμωξη μπορεί να πυροδοτήσει μια παρόξυνση βρογχικού άσθματος, έτσι και η λοίμωξη από COVID-19 μπορεί να οδηγήσει σε παρόξυνση, συνοδευόμενη από πυρετό, βήχα και δύσπνοια που προσομοιάζει με άλλες λοιμώξεις γι’αυτό, χωρίς να διακόψετε την αγωγή σας, συμβουλευτείτε άμεσα τον Πνευμονολόγο σας .
Βρογχικό άσθμα και εγκυμοσύνη
Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η θεραπεία που σας έχει συστηθεί από τον πνευμονολόγο σας θα πρέπει να συνεχίζεται χωρίς φόβο καθώς έτσι θα αποτραπούν παροξύνσεις της νόσου που θα μειώσουν τη ροή του οξυγόνου προς το έμβρυο και κατ’ επέκταση στη μείωση του κινδύνου επιπλοκών. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, παρατηρείται στο 1/3 των ασθματικών εγκύων βελτίωση συμπτωματολογίας (ήπια άσθματα), στο 1/3 καμία αλλαγή και τέλος στο υπόλοιπο 1/3 επιδείνωση συμπτωματολογίας (βαριά άσθματα). Είναι αναγκαίο να κατανοήσουμε ότι το όφελος από την θεραπευτική αγωγή υπερβαίνει τον κίνδυνο από τη χρήση της. Κατά τη διάρκεια του τοκετού ο κίνδυνος πρόκλησης παρόξυνσης βρογχικού άσθματος ελαχιστοποιείται καθώς παράγονται φυσικές στεροειδείς ορμόνες. Η αντιασθματική αγωγή θα πρέπει να συνεχίζεται άφοβα και κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Βρογχικό άσθμα και πρωταθλητισμός
Οποιοσδήποτε ασθματικός αθλητής υψηλών επιδόσεων λαμβάνει την θεραπεία του μπορεί να ανταγωνιστεί τους μη ασθματικούς συναθλητές του επί ίσοις όροις. Για όσους διαγωνίζονται σε επαγγελματικό ή Ολυμπιακό επίπεδο απαιτείται έγκριση από την Ιατρική Επιτροπή της Διεθνούς ολυμπιακής Επιτροπής και τον Παγκόσμιο Οργανισμό ANTIDOPING για συστηματικά κορτικοστεροειδή, συστηματικούς β2-αγωνιστές και αδρενεργικά φάρμακα.